Marie Under - eksilets poet

 « Å hør, hva er det som lyder

og rykker til av min smerte?

Nei, jo det er…..fuglekvitter

som stiger fra krattet hjemme.»

Slik begynner estiske Marie Under ( 1883 - 1980) diktet «I et fremmed land» der ho sit som landflyktig i Stockholm.Små sanseinntrykk minner henne om heimlandet som ho måtte flykta frå i 1945 lik mange estlendarar som ikkje ville bli slavar under kommunismen. I diktet « Et syn» har same tematikk men her er det både heimstaden og barndomen som lengten rettar seg mot.

« Jeg er tilbake.Gjensynsgledens sus

gjennom den kjente poppelrekken.

Det hvite huset dukker fram bak furuer…

Er dette virkelig eller ser jeg det i en drøm?

………………………….

Lenge gikk jeg med døden som følgesvenn.

Nå er jeg hjemme.Kammerset er opplyst

av den store månen som var det fylt av engler

som tar imot min takk.

Jeg er hjemme.Ingenting annet kan jeg se

når jeg full av andakt faller i søvn.

Jeg sovner igjen under juletreet

som stadig tindrer i drømme.»

Marie Under vart fødd i Tallin i 1883, Estland låg då under Russland. I Mellomkrigstida opplevde landet kortvarig sjølvstende, det var ei kulturell blømingstid der estisk språk, litteratur, musikk og song vart løfta fram. Marie Under var ein sentral aktør i estisk kulturliv i denne perioden.I 1940 var det slutt, landet vart okkupert av Sovjetunionen og året etter av Nazi-Tyskland og i 1945 på ny av Sovjetunionen. Estland  opplevde under begge desse regima ein svært  brutal okkupasjon, mange vart drept eller deportert.Etter krigen flykta 70.000 estlendarar vestover, ein av dei var poeten Marie Under. Ho døydde  i 1980  og fekk aldri oppleva å sjå eit fritt heimland igjen. Ho heldt fram med å skriva i eksilet i Stockholm, og vart etterkvart eit samlingspunkt og nasjonalt symbol  for det estiske eksilmiljøet. Dikta hennar vart og smugla inn i heimlandet, ikkje utan risiko. Tyskspråklege Nelly Sachs levde i eksil i Stockholm samstundes med Marie Under, ho var språkleg lettare tilgjengeleg, men innhaldsmessig vanskelegare tilgjengeleg. Ho var heller ikkje sentrum i eit språkleg og kulturelt fellesskap slik Marie Under var det.

Eit lite utvalg av Marie Unders dikt er gjeve ut på norsk under tittelen: « Den søvnløses sang». Det er og tittelen på det lengste diktet i den vesle boka. Ein ser for seg den aldrande forfatterinna som ligg svevnlaus og kjenner på lengten til heimlandet og smerten over det som Estland har måtta gjennomleva. Svevnen er « den vesle død», men no har ho for lengst gått inn til den evige kvila og er hinsides all svevnløysa.

« Tingene har svarte skygger,

de omgir dem som sørgeslør.

Sovende i alle hus,

sengene er kister.

Alle ligger lik hver natt,

alle dør en liten død;ingen

skånes.Bare jeg blir ikke tatt.»

Dorothy Day

 Dorothy Day er det kanskje ikkje så mange som kjenner til, men på 1900 talet var ho utan tvil ein av dei mest kjente katolikkar i USA. Ho vart fødd i New York i 1897, familien var episkopale men ikkje spesielt religiøst interesserte.Ho vart tidleg politisk engasjert på venstresida, ein engasjement ho beheldt livet ut. Ho var fredsaktivist og pasifist også under verdskrigen, ho var oppteken av rettferd for dei fattige og undertrykte. Engasjementet var ikkje berre ord i hennar virke som journalist, men og aksjonar med sivil ulydnad som førte til fleire kortare fengselsopphald. Saman med Peter Maurin grunnla ho Catholic Worker- rørsla, ein pasifistisk organisasjon som med ikkje valdeleg middel arbeidde for fred og sosial rettferd.

Som ung levde ho eit turbulent og uryddig liv, men var nok frå tidleg alder religiøst søkjande. Som ung budde ho hos ein katolsk familie som tok henne med til messe, men ikkje tok initativ utover det. Pardoksalt nok var det ein kommunistisk ven som gav henne ein rosenkrans, og inspirerte henne til å be sjølv om ho ikkje heilt visste korleis. Dottera Tamars fødsel i 1926 vart eit vendepunkt for Dorothy, ho opplevde ei store glede og takksemd over livet, og valgte å få dattera døypt. Året etter vart ho også sjølv ein del av Kyrkjas fulle fellesskap. Dorothy innsåg at Kyrkja er Kristi mystiske lekam i denne verda, og sånn sett ei kjelde til hennar største og djupaste glede. Men ho såg og klart at Kyrkja har ei menneskeleg side, ho består av syndarar som stadig vekk kjem til kort. Etter kort tid byrja ho å skriva i katolske publikasjonar og ho grunnla tidsskriftet The Catholic Worker. Ho har skildra sin veg til Kyrkja i boka The long loneliness.

Dorothy Day levde sitt sterke engasjement livet ut, men som ofte er tilfelletdei mest aktive i det ytre har ofte eit tilsvarande rikt indre liv. « Uten bønn kunne vi ikke fortsatt.Bønn er like viktig for sjelen som pusten er for kroppen» skriv ho i 1969. Frå 1972 er dette sitatet:« Skriften på den ene siden og eukaristien , Ordet som ble kjød, på den annen bærer i seg en kraft som ingen jordisk makt kan stå imot.»

« Ikke kall meg helgen» skal Dorothy Day ha sagt. Dei som kjente henne  var ikkje i tvil  om  at ho var ein helgen,  ikkje eit sukkersøtt glansbillede av ein helgen, men eit syndig menneske av kjøtt og blod som klarer å vera lydig og bli eit vitnesbyrd for verda  om den krossfesta og oppstandne Kristus. Dorothy var ein samansett person med sterke men og svake sider, men det er ikkje tvil om at ho var ei  from kvinne som verkeleg tok Kristi ord på alvor:« Det de har gjort for ein av mine minste har de gjort for meg.» I år 2000 opna pave Johannes Paul ein saligkåringsprosess for Dorothy Day og ho fekk tittelen Guds tjenerinne. 

Biografi om Dorothy Day på St. Olav forlag 2018.

Kva betyr misjon i 2024 ?

 Under Misjon 2030 arrangementet i Trondheim måtte eg trå til og framføra Anne Samuelsen sitt fine foredrag: « Hva betyr misjon i det Herrens år 2024?»

Innleiingsvis tek ho opp det som er den raude tråden i foredraget nemleg : « Bønn som misjon .» Bøn er ingen pliktøving før ein kastar seg ut i hektisk aktivitet, bøn spring ut av påskeerfaringa og er møte og venskap med Kristus! Vi har arven frå Olav den heilage, men vi har og moderne helgenar som Carlo Acutis som døydde i 2006 bare 15 år gammal. Eukaristien var midtpunktet i livet hans og han karakteriserte det som « ein motorveg til himmelen.» Han er ein sterk inspirator til misjon, til å dela evangeliet. Resten av foredraget var inndelt i tre, først litt om misjonsomgrepet med vekt på at alle er kalt til misjon, det er ikkje ei oppgåve for bare prestar og ordensfolk , men for alle katolikkar slik det er formulert i dekretet Lekfolkets apostolat frå Det andre Vatikankonsilet. Andre del var ei understreking av bøn som ein integrert del av all misjon. Det er formulert av Karl Borromeo: « den bønn som går forut for alle våre handlinger, som ledsager og etterfølger den.» Det er ikkje alle som er kalt til å gå ut og forkynna evangeliet med ord, men likevel kan bidra med bønas apostolat i Teresa av Avilas ånd. Spesielt gjeld dette dei som av ulike grunnar er satt det side for det aktive livet gjennom alder, sjukdom eller andre grunnar. Her kan ein dra fram Thérèse av Lisieux som det kanskje klåraste døme. Sjølv fekk ho ikkje oppleva å bli misjonær, men som sjuk og døyande kunne ho leva bønas apostolat! For dei fleste blir det likevel  ei veksling mellom bøn og aktivt liv, men heile tida som mål: « Å åpenbare Kristi ansikt for verden.»

Siste del er den mest personlege del av foredraget med vekt på Annes erfaringar frå St.Paul menighet i Bergen gjennom 25 år. Ho legg ikkje skjul på at det kan vera vanskeleg, satt litt på spissen seier ho det slik: « Ønsker du et behagelig liv med glede over å ha fått til noe, så hold deg unna opplæring i menigheter og misjon.» Nei, det er på ingen måte lova at det skal vera lett og våre vegar er ofte ikkje Guds vegar. Men vi er kalt til å « bringe fattige det glade budskap», og det inneber å ta sitt kors opp og følgja Kristus. 

Misjon 2030

 I 2030 markerar vi tusen års jubileet for slaget på Stiklestad og dermed kristninga av Norge. Ei rekkje arrangement er planlagt, frå Trondheim katolske bispedømme  ved biskop Erik Varden er det tatt initativ til Misjon 2030 i samarbeid med den katolske radio- og fjernsynsstasjonen EWTN Norge ved Pål Johannes Nes. Kva ligg det i denne satsinga fram mot tusenårs-jubileet? Det er ei førebuing til jubileet med vekt på misjon i vidaste forstand gjennom fornying av dåpsløfter, bønn, liturgi, katekese og kariativt arbeid. Men det er ikkje bare eit internt katolsk prosjekt, det er utoverretta i vissa om at vi har noko å tilby til moderne menneske, vi har noko som har halde i totusen år og som vi har fått lovnad om at held til verdas ende! Det er og eit initativ i Olav den heilages ande, biskop Erik Varden skriv: « For oss katolikker er hellig Olav ikke et fortidsminne. Han er et levende nærvær, en del av vårt kirkelige  fellesskap. Vi ber om hans forbønn og beskyttelse. Vi vil ta ansvar for arven han betror oss.»

13.april gjekk startskotet for Misjon 2030 i St.Olav domkyrkje i Trondheim med ei inspirasjonssamling der vi fekk såvel andeleg, teologisk  og sosialt påfyll for å kunna stå i dette arbeidet fram mot jubileet i 2030 og naturlegvis langt utover det. På programmet stod tidebønner, messe og felles måltid dessutan foredrag til inspirasjon av biskop Erik, dominikanersøster Anne Bente, Ulf Ekman frå Uppsala, Anne Samuelsen som representant for sekularkarmelittane, i hennar fråver framførte underteikna foredraget om bønn og misjon. Pål Johannes innleia med eit svært personleg foredrag om sin veg til truande katolikk, med oppturar og nedturar, og det som leia fram til at han og kona starta St.Rita radio som seinare er blitt ein del av det verdsomfavnande katolske medianettverket EWNT. Dagen vart avslutta med ein panelsamtale leia av Eivor Oftestad, der eg deltok saman med biskop Erik, Ulf Ekman og Pål Johannes Nes. Eg prøvde å få fram at sjølv om det ikkje er vår stil å gate-evangelisere, har vi kanskje vore for tilbakehaldne i mange samanhengar. Eg siterte då den amerikanske konvertitten og helgenkandidat Dorothy Day, som ein stad skildrar kor lite pågåande den katolske familien ho budde hos som ungdom var i å dela det katolske med henne. «…and though I went with them to the mission, it never occured to them that I might want to talk to a priest.» Til slutt prøvd eg å få fram det viktige i å ta godt vare på konvertittane, både i prosessen med troskurs som leiar fram til sermonien med opptak i Kyrkjas fulle fellesskap, men ikkje minst det som følgjer etter. Alt for mange forsvinn ut av Kyrkja etter kortare eller lengre tid. Kva kan vi gjera for at dei blir verande?

Påskevigilien

 Den stille veka toppar seg mot slutten med Det heilage Triduum, og når høgdepunktet påskenatt med påskevigilien. Fint å kunna vera med heile påskeveka frå Palmesøndag til dagens høgtidsmesse - Første påskedag. Det startar ute med tenning av påskelyset, rett nok noko amputert i år pga. kratig regnver.

Lumen Christi - Lyset frå Kristus.

Deo gratias - Gud vera lova.

Prosesjon inn i kyrkja som er mørklagt, så dei mange små lysa tent frå det store påskelyset. Deretter påskelovsongen - Exultet framført av p. Oliver.

Exúltet iam angélicaturba cælórum:

Exsúltent divína mystéria:

et pro tanti Regis victória tuba insonet salutáris.

( Fryd deg du himlenes engleskare!

Juble av glede, Guds mysterier!

La frelsens basun kunngjøre den store konges seier!)

Dei sju lesningane frå Det gamle testamentet, epistel frå Romarbrevet og evangelietekst frå Markus.

Innimellom det høgtidelege Gloria med kyrkjeklokkene i bakgrunnen.

Så dåpsliturgien med velsigning av dåpsvatnet og fornying av dåpspakta.

Jeg så vann velle frem fra templet,

fra dets høyre side,alleluja,

og alle som dette vann nådde frem til,

er blitt frelst og skalsi:alleluja,alleluja.

Til slutt den høgtidelege eukaristi-feiringa og kommunion. Velsigning. 

God påske til alle ein deler dette fellesskapet med!

Langfredag

 Se korsets tre,

på det hang verdens frelser.

Kom la oss tilbe ham.

Den katolske langfredagsliturgien er eit sterkt vitnesbyrd  om noko som skjedde for snart totusen år sidan, men likevel er ei levande realitet for oss idag. Det gjer inntrykk og det gjev von om at det ikkje er døden og vonløysa som får det siste ordet.

Langfredag er den eine dagen i året det ikkje vert feira messe, hostien vi får utdelt er frå dagen før - Skjærtorsdag - og er i prosesjon bore frå oppbevaringsplassen - repositoriet - tilbake til hovudalteret. Kommunionen avsluttar gudstenesta og vi forlet kyrkja i stille. Før det har vi høyrt Kristi lidingssoge iflg. Johannes framført av presten og to legfolk. Alle kneler når ein kjem til at Kristus bøyer hovudet og utandar. Så følgjer den høgtidelege hyllinga av korset og deretter dei ti forbønene der vi knelar for kvar bøn.

Etter gudstenesta er det økumenisk korsvandring rundt i byen med  14 stasjonar med  tekstlesing og bøn. Ein fin tradisjon, der eit hudretalls personar deltok i den kjølige mars- ettermiddagen.

Kross du sterke, du det eine

edle tre av alle var.

Ingen skog vel slike reine

blomar, blad og frukter bar.

Sæle kross, so sæle naglar

og so sæl ei byrd det var.

( nynorsk versjon av hymne til det heilage korset)

Skjærtorsdag

 Den stille veka med Skjærtorsdag og inngongen til Det heilage Triduum. Vi feirar innstiftinga av Eukaristien slik vi gjer i alle messer heile året, men Skjærtorsdag skil seg likevel ut, dette er dagen Kristus gav brødet og vinen til apostlane og dermed innstifta det som vi og får del i kvar messe der vi deltek i kommunionen!

Antifon til dagens vesper: Mens de holdt måltid, tokJesus et brød, velsignet det, brøt det og gav det til sine disipler.

Innleiing til forbønner:

La oss tilbe vår Frelser, han som ved sin siste nattverd, i den natt da Han ble forrådt, bød Kirken til alle tider å feire minnet om hans død og hans oppstandelse.La oss be til Ham og si: Helliggjør ditt folk, som du kjøpte fri ved ditt blod.

St.Ansgar i kveld: messe med fotvasking, tilbeding og skriftemål. Fin inngong til Det heilage Triduum!